مراسم خواستگاری و ازدواج بختیاری ها

مراسم خواستگاری و ازدواج در بین بختیاری ها

در گذشته مانند سایر اقوام عشایری ایران در بین طوایف بختیاری نیز ازدواج ها معمولاً به خاطر حفظ و تدوام نسل طایفه ، تقویت پایگاههای اجتماعی ، حفظ اصالت خانوادگی …. به صورت بسته و درون خانوادگی – بین پسر عموها و دختر عموها ، پسر دایی ها و دختر داییها، … – صورت می پذیرفت و حتی هنگام تولد نوزاد دختر، با بریدن بند ناف او، وی را به نام یکی از پسران خویشاوند نام گذاری می کردند و گاهی اوقــــات خواستگاری از دختر غریب نوعی توهین به خانوادههای دختر داره سوب می شد و چنین عملی نوعی سنت شکنی محسوب می گردید.
حتی در میان ایل جهت ازدواج فاصله های طبقاتی نیز رعایت می شد و به ندرت دیده می شد که فرزند یکی از خوانین همسر خود را از میان رعایا انتخاب کند. البته گاهی اوقات به خاطر جذب حمایت سیاسی – اجتماعی سایر طبقات امکان داشت انتخاب همسر از میان طبقات پایین تر صورت پذیرد ولی این انتخاب معمولاً همسر دوم بود ، نه همسر اول.

البته امروزه به خاطر شکسته شدن ساختارهای ایلی، ارزش های گذشته نیز در خصوص ازدواج بسیار کم رنگ شده است.

مراحل ازدواج در بین بختیاری ها

در ایل بختیاری هنگام خواستگاری و عروسی مراحلی وجود داشت که در پی به آنها اشاره خواهد شد. البته برخی از این مراحل هنوز در بین عشایر اجرا می گردد.

زون گشون (زبان گشودن) در مراسم ازدواج بختیاری

زون گشون در واقع تقدیم هدیه ای از قبیل اسب یا تفنگ به خانواده دختر بود تا آمادگی و رضایت خود را جهت صحبت کردن پیرامون خواستگاری اعلام دارند. هدیه مورد نظر معمولاً پس از ازدواج به دختر اهدا می شد.

بلکه بندون در مراسم ازدواج بختیاری

پس از توافق اولیه میان خانواده ی پسر و دختر نشانه ای تحت عنوان« بلکه تقديم عروس می شد. امروزه حلقه ی نامزدی جایگزین بلکه شده است.

دست بوسون (دست بوسیدن) در مراسم ازدواج بختیاری

پس از این که خانواده ی پسر اجازه صحبت کردن در خصوص خواستگاری را از خانواده ی دختر دریافت میکرد با هماهنگی قبلی همراه بزرگان و عده ای از افراد فامیل وارد خانه ی عروس میشدند و درباره ی تعیین شیربها و مهریه به گفت گو می پرداختند.

گاهی اوقات بحث و گفت گو در این خصوص ساعتها به طول می انجامید و طرفین با سرسختی روی نظر خود پافشاری می کردند.

شیر بها معمولاً شامل چند رأس گوسفند ، گاو ، اسب ، … می شد و مهریه شامل پول نقد ، ملک و یا زمین کشاورزی میگردید از فامیل نزدیک کمتر از افراد غیر فامیل شیر بها دریافت می گردید. پس از انجام مقدمات مزبور داماد دست پدر عروس را می بوسید و به همین منظور این مرحله را دست بوسون» می گفتند.

البته امروزه در بین اکثر خانوادههای بختیاری بخصوص خانواده های شهر نشین شیربها دریافت نمیگردد ولی مهریه نسبت به گذشته فوق العاده افزایش یافته و معمولاً بــر اساس سکه طلای بهار آزادی تعیین می گردد.

أوزى در مراسم ازدواج بختیاری

یکی از سنتهای حسنه ای که داماد را کمک می کرد تا در ابتدای زندگی با مشکلات مالی مواجه نگردد، رسم دریافت «اوزی» بود، به طوری که داماد برای تهیه هزینه مراسم عروسی در میان فامیل حضور پیدا می کرد و از آنها طلب کمک می نمود و آنها نیز به فراخور توان مالی خود هدایایی نقدی و یا جنسی در اختیار او می گذاشتند. البته امروزه این رسم وجود ندارد و معمولاً هنگام عروسی و یا بعد از آن توسط مدعوین و به ویژه افراد نزدیک به داماد و عروس هدایایی داده میشود در گذشته کسانی که به عروس هدیه
می دادند در عوض نیز عروس به عنوان تشکر جوراب یا دستمالی به آنها هدیه میداد

اجرای مراسم عروسی بختیاری

در عشایر بختیاری هنگام عروسی در طول چند روز مشغول جشن و شادی می شدند. در این ایام موسیقی محلی کرنا و دهل بـــر پـــا بــــود و با سوار کاری، تیراندازی و رقص چوب بازی توسط مردان و خواندن دوالالی (نوعی سرود محلی) توسط زنان و همچنین رقص دستمال بازی توسط زنان و مردان عروسی ادامه پیدا می کرد.

چوب بازی در مراسم ازدواج بختیاری ها

چوب بازی نوعی رقص رزمی است که در آن مردان در رزمی نمایشی به حمله و تهاجم و دفاع در برابر یکدیگر قرار میگیرند و هنگام اجرای چوب بازی ضربات چوب چنان محکم و پر قدرت به هم برخورد میکند که چوبها شکسته و به هوا پرتاب میشود. ریشه این رقص را میتوان در رقصهای میدانی مردان ایران باستان یافت که خود تمثیلی از جنگ نمایشی است. در رقص دستمال بازی نیز مردان و زنان در یک صف دایره ای شکل قرار گرفته و با دستمالهای رنگارنگ و تکان دادن دست و پا و جلو و عقب رفتن و با یک همبستگی خاص
به رقص می پردازند.
بعد از انجام مراسم عروسی و هنگام انتقال عروس به خانه داماد ، کمر عروس به وسیله پارچه ای سبز رنگ توسط برادر و یا نزدیک ترین فرد به او بسته می شد و فردی که اقدام به این کار می کرد هدیه ای از طرف داماد دریافت می نمود و هنگام حرکت برای پوشاندن صورت عروس یک روسری بر روی سراو می انداختند که آن را «سر انداز» یا «ری برقه» گفتند. در بین راه و در رفتن به خانه داماد وی (داماد در حالی که بر اسبی تیز رو و چابک سوار میشد باید روسری ری) برقه) عروس را ربوده و با تاخت فرار می کرد و بقیه سوارکاران همراه او را تقعیب نمایند و روسری را از وی بگیرند چنانچه فردی موفق به این کار می شد مجدداً سایرین وی را دنبال می کردند و همین وضعیت ادامه داشت تا به خانه داماد میرسیدند. همچنین هنگام حرکت عروس پسر بچه خردسالی را به این منظور که فرزند اول او پسر باشد بر ترک اسب او می نشاندند و همین طور چنان چه در مسیر حرکت عروس به طرف خانه ی داماد گله گوسفندی وجود داشت چوپان قوچ گله را در جلوی عروس قرار میداد و اعتقاد بر این بود که با این کار فرزند اول عروس پسر خواهد شد. در مقابل این کار ، چوپان هدیه ای از داماد دریافت می کرد.

گرزنون در مراسم ازدواج بختیاری ها

عروس پس از حضور در جلوی درب خانه ی داماد توقف می کرد و تا زمانی که هدیه ای از طرف داماد و یا پدر وی دریافت نمی کرد وارد خانه نمی شد. این عمل را گرزنون» (توقف کردن) می نامیدند.

درغون (حجله):

همراه عروس زنی از بستگان نزدیک وی مانند خاله یا عمه به عنوان محرم راز بــه خانه ی داماد میآمد و پس از این که عروس وارد حجله میشد زن مزبور در پشت در حجله باقی می ماند تا شاهد پاک دامنی عروس باشد.

ری گشون (ری : صورت – چهره)

اگر بعد از شب زفاف کسی برای عرض تبریک به عروس و داماد در خانه آنها حضور پیدا می کرد، معمولاً به خاطر حجب و حیایی که عروس دارد از نگاه کردن به آنها خود داری می کرد هدایایی که در این مرحله از طرف فامیل به عروس داده می شد تحت عنوان ری گشون» نامیده می شد.

پردگونی

در این مرحله بعد از سه روز غذایی توسط مادر خاله و یا عمه عروس تهیه و همراه برخی از زنان فامیل برای عروس برده می شد.

پاگشون

پس از یک ماه عروس برای دیدار مجدد به خانه پدر باز می گشت که تحت عنوان «پاگشون» و به معنی پاگشودن یا بازگشت و پاگذاشتن مجدد به خانه ی پدر بود و پدر عروس نیز هدیه ای تحت عنوان پاگشون به دخترش می داد.
ضمناً برخی ازدواج های اجباری نیز که یا ناشی از حفظ ارزشهای ایلی و یا قراردادهای اجتماعی بود در میان ایل بختیاری وجود داشت که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می شود.

ازدواج ناف برون

هرگاه پسر و دختری از دو خانواده فامیل در زمانی نزدیک به هم متولد می شدند ، اولیای آنها بند ناف نوزاد دختر را به نام پسر میبریدند. هدف از این کار این بود که آنها در آینده با هم ازدواج کنند در واقع سرنوشت آینده آنها بدون در نظر گرفتن و دخالت خودشان تعیین میشد. معمولاً در همچون مواقعی پسر و دختر پس از رسیدن به سن بلوغ جرأت خود داری از عدم انجام تصمیمی که سالها قبل برای آنها گرفته شده بود، نداشتند و ناخواسته تن به ازدواجی اجباری و معمولاً ناموفق می دادند.

ازدواج خون بس

در گذشته در ساختار عشیرهای ایلات معمولاً همواره برخی نزاع های محلی و درگیری های خونین وجود داشت. در ایل بختیاری چنان که این در گیری ها منجر به قتل میشد ، یکی از راههای جلوگیری از ادامه درگیری و انتقام جویی نوعی ازدواج تحت عنوان خون بس بود. به طوری که دختر یکی از بستگان نزدیک فرد قاتل را به عقد و ازدواج پسر یا شخصی از خانواده مقتول در میآوردند تا شاید بدین وسیله از ادامه جنگ و خون ریزی جلوگیری شود. با توجه به این که در همچون ازدواجی دختر مورد نظر به عنوان خون بها آورده شده بود وی همواره مورد اذیت و آزار خانواده ی شوهر واقع می شد و این نوع ازدواج موجب پیدایش ضرب المثلی تحت عنوان مگر به جای خون آورده شده است.» گردیده بود.

ازدواج گا به گا (گل به گل)

ازدواج گا به گا معمولاً بین دو خانواده که با یکدیگر ارتباط نزدیکی داشتند و دارای دختر و پسر بودند ، صورت می پذیرفت. به این طریق که هر خانواده دختر خود را به ازدواج پسر خانواده مقابل در میآورد و نوعی ارتباط و پیوند نزدیک بین آنها ایجاد می شد.